Năm 2024, ngành tôm Việt Nam vẫn kiên cường duy trì vị thế xuất khẩu mặc dù phải đối mặt với nhiều thách thức. Từ việc phục hồi nhu cầu tại các thị trường lớn đến những chiến lược phát triển bền vững, cùng khám phá hành trình đầy thách thức nhưng cũng đầy tiềm năng của ngành tôm Việt Nam.

Các tỉnh như Sóc Trăng, Cà Mau, Bạc Liêu... là những địa phương dẫn đầu, đóng góp từ 800 - 900 triệu USD vào tổng kim ngạch xuất khẩu tôm của cả nước năm 2024

Tổng quan tình hình xuất khẩu tôm năm 2024

Số liệu chính: Xuất khẩu tôm năm 2024 dự kiến đạt bao nhiêu tỷ USD?

Năm 2024, ngành tôm Việt Nam được dự báo đạt khoảng 4 tỷ USD trong kim ngạch xuất khẩu, đánh dấu sự tăng trưởng 15% so với năm 2023. Đây là một thành tích ấn tượng, khi kim ngạch xuất khẩu tôm năm 2023 chỉ đạt 3,5 tỷ USD. Mặc dù phải đối mặt với nhiều khó khăn, như sự biến động của giá tôm và các yếu tố kinh tế toàn cầu, ngành tôm Việt Nam vẫn duy trì sự ổn định và khẳng định vị thế xuất khẩu của mình.

Năm 2024, các thị trường lớn như Mỹ và Trung Quốc đóng góp mạnh mẽ vào sự tăng trưởng này. Đồng thời, các thị trường truyền thống như Nhật Bản, Hàn Quốc, và EU vẫn duy trì được chỗ đứng vững chắc nhờ vào chất lượng sản phẩm vượt trội và sự phát triển của sản phẩm chế biến giá trị gia tăng.

Thực trạng ngành tôm trong bối cảnh toàn cầu

Ngành tôm Việt Nam đã nhận được những tín hiệu khả quan trong năm 2024, đặc biệt là từ thị trường Mỹ. Nhờ vào sự phục hồi nhu cầu tiêu thụ thủy sản, đặc biệt trong dịp lễ cuối năm, xuất khẩu tôm sang Mỹ đã có sự tăng trưởng mạnh mẽ. Tương tự, nhu cầu tiêu thụ tôm tại các thị trường lớn như EU và Nhật Bản cũng tăng đều. Tuy nhiên, sự cạnh tranh quốc tế với các quốc gia như Ecuador, Ấn Độ, và Indonesia vẫn luôn hiện hữu, gây áp lực lên ngành tôm Việt Nam.

Đối thủ cạnh tranh

Các đối thủ cạnh tranh lớn của tôm Việt Nam vẫn là Ecuador, Ấn Độ, và Indonesia. Những quốc gia này tiếp tục đẩy mạnh sản xuất và xuất khẩu nhờ vào chi phí sản xuất thấp và năng suất cao. Theo các báo cáo từ VASEP, các quốc gia này đang có những chiến lược mạnh mẽ, bao gồm áp dụng công nghệ cao và nâng cao chất lượng sản phẩm, làm gia tăng áp lực đối với ngành tôm Việt Nam.

Những thách thức lớn mà ngành tôm Việt Nam đối mặt

Khó khăn về giá và chi phí sản xuất

Ngành tôm Việt Nam đang đối mặt với chi phí sản xuất cao, cao hơn nhiều so với các đối thủ như Ecuador và Ấn Độ. Điều này do chi phí thức ăn, vật tư nuôi trồng và lao động vẫn ở mức cao, khiến các hộ nuôi và doanh nghiệp chế biến gặp khó khăn trong việc cạnh tranh. Hơn nữa, giá tôm nguyên liệu giảm mạnh, thậm chí có thời điểm "chạm đáy", trong khi chi phí thức ăn lại tăng, khiến nhiều nông dân phải cầm chừng hoặc "treo ao" vì không đủ lãi, thậm chí thua lỗ.

Rào cản thương mại

Mặc dù ngành tôm Việt Nam có những ưu thế về chất lượng và giá trị gia tăng, nhưng vẫn phải đối mặt với rào cản thương mại. Các yêu cầu kiểm dịch nghiêm ngặt và thuế chống bán phá giá từ các thị trường lớn như Mỹ và EU gây ảnh hưởng đến khả năng xuất khẩu của ngành tôm Việt Nam. Mặc dù ngành tôm Việt Nam vẫn duy trì đà tăng trưởng, sự gia tăng các rào cản này đe dọa sự ổn định và phát triển lâu dài của ngành.

Ảnh hưởng của dịch bệnh và biến đổi khí hậu

Ngành tôm Việt Nam cũng đang phải đối mặt với sự tác động mạnh mẽ từ biến đổi khí hậu và dịch bệnh. Theo số liệu từ Cục Thú y (Bộ NN&PTNT), diện tích nuôi tôm bị dịch bệnh trong năm 2024 đã lên tới 3.593 ha, với các bệnh như đốm trắng, hoại tử gan tụy cấp tính, và đỏ thân. Thêm vào đó, biến đổi khí hậu làm tăng nhiệt độ và độ mặn của nước, ảnh hưởng đến sức khỏe và năng suất của tôm.

Cạnh tranh quốc tế khốc liệt

Sự cạnh tranh quốc tế từ các nước như Ấn Độ, Ecuador, và Indonesia vẫn luôn là yếu tố quan trọng đe dọa vị thế của tôm Việt Nam. Những quốc gia này có chi phí sản xuất thấp và đang cải thiện chất lượng sản phẩm nhanh chóng, tạo nên một sức ép không nhỏ đối với ngành tôm Việt Nam, đặc biệt trong các thị trường có yêu cầu khắt khe.

Những nỗ lực và chiến lược giữ vững vị thế ngành tôm

Đầu tư vào sản phẩm chế biến sâu

Ngành tôm Việt Nam đã nhận thức rõ rằng sản phẩm chế biến sâu là chìa khóa để nâng cao giá trị gia tăng và giảm sự phụ thuộc vào xuất khẩu tôm nguyên liệu. Việc phát triển các sản phẩm chế biến như tôm hấp, tôm xông khói, tôm viên đang giúp mở rộng thị trường xuất khẩu đến các nước yêu cầu chất lượng cao như Nhật Bản và EU.

Phục hồi giá tôm trong nước và tín hiệu tích cực từ thị trường quốc tế

Ông Hồ Quốc Lực, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Cổ phần Thực phẩm Sao Ta, cho biết, việc khan hiếm nguồn tôm nguyên liệu đã thúc đẩy các hệ thống phân phối lớn trên thế giới tìm kiếm nguồn cung từ Việt Nam. Mặc dù giá tôm cao hơn, chất lượng và an toàn được đảm bảo đã giúp đơn hàng tăng mạnh, góp phần làm kim ngạch xuất khẩu năm 2024 tăng hai con số so với năm trước. Ngoài ra, tỷ giá trong quý cuối năm và sự phục hồi của đồng yên Nhật cũng là yếu tố hỗ trợ quan trọng cho ngành tôm.

Tăng cường hợp tác quốc tế và tận dụng các hiệp định thương mại tự do

Việc tận dụng các hiệp định thương mại tự do (FTA) với các đối tác như Anh, Canada, và Australia tiếp tục là một chiến lược quan trọng để ngành tôm Việt Nam gia tăng xuất khẩu. Các FTA này giúp giảm thuế và tạo điều kiện thuận lợi cho các sản phẩm tôm Việt Nam tiếp cận các thị trường lớn, qua đó thúc đẩy sự phát triển của ngành.

Triển vọng và hướng tới mục tiêu bền vững, kinh tế xanh cho ngành tôm Việt Nam

Chuyển đổi mô hình sản xuất hướng tới kinh tế xanh

Ngành tôm đang bước vào một giai đoạn cách mạng xanh với sự thay đổi từ phương thức sản xuất truyền thống sang mô hình bền vững hơn. Những bước đi quan trọng bao gồm:

- Ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số: Áp dụng hệ thống quản lý nuôi tuần hoàn nước, công nghệ vi sinh và cảm biến thông minh để tối ưu hóa quy trình sản xuất, giảm lãng phí và tăng hiệu suất.

- Sử dụng năng lượng tái tạo: Triển khai năng lượng mặt trời, năng lượng gió và các giải pháp tiết kiệm điện như cải tiến hệ thống quạt tạo oxy, giúp giảm chi phí và phát thải khí nhà kính.

- Thức ăn ít phát thải carbon: Đưa vào sử dụng thức ăn từ tảo và protein côn trùng, không chỉ giảm lượng khí thải mà còn tăng tính thân thiện với môi trường.

Phát triển sản phẩm chế biến sâu và gia tăng giá trị

Nhờ đầu tư vào công nghệ chế biến sâu, tôm Việt Nam đã từng bước chinh phục các thị trường khó tính. Các sản phẩm như tôm hấp, tôm viên, tôm xông khói đã giúp mở rộng thị trường, tăng giá trị xuất khẩu và giảm sự phụ thuộc vào tôm nguyên liệu.

Triển vọng năm 2025 và tầm nhìn tương lai

Dự báo trong năm 2025, ngành tôm Việt Nam đặt mục tiêu đạt 10 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu, với sự hỗ trợ từ các chiến lược:

- Đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ cao, từ nuôi trồng đến chế biến.

- Chuyển đổi xanh trong sản xuất, giảm phát thải và bảo vệ môi trường.

- Tăng cường hợp tác quốc tế thông qua các hiệp định thương mại tự do (FTA), mở rộng thị trường và giảm thuế.

Ngành tôm không chỉ tập trung vào sản lượng mà còn ưu tiên chất lượng, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và tạo ra giá trị gia tăng bền vững. Đây chính là chìa khóa để tôm Việt Nam khẳng định vị thế dẫn đầu trên thị trường thế giới.

Phan Tấn Đạt