Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng rõ rệt, ngành nuôi trồng thủy sản ở Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là nguy cơ bùng phát dịch bệnh trong thời điểm giao mùa. Giao mùa là khoảng thời gian chuyển tiếp giữa các mùa trong năm, thường đi kèm với sự biến động lớn về nhiệt độ, độ ẩm, mưa nắng, và môi trường nước. Những yếu tố có ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của vật nuôi thủy sản. Nếu không có biện pháp phòng ngừa và xử lý kịp thời, dịch bệnh có thể bùng phát nhanh chóng, gây thiệt hại nghiêm trọng về kinh tế và ảnh hưởng đến an toàn thực phẩm, môi trường sinh thái.

Đặc điểm thời tiết giao mùa và tác động đến môi trường thủy sản

Thời điểm giao mùa, đặc biệt là từ mùa xuân sang hè và từ hè sang thu, thường đi kèm với hiện tượng mưa dông, độ ẩm cao, nhiệt độ ngày và đêm chênh lệch lớn. Những thay đổi này gây ra sự mất ổn định trong môi trường nước như dao động pH, oxy hòa tan giảm, hàm lượng khí độc như NH₃ và H₂S tăng cao, độ mặn biến đổi thất thường. Đây là điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn, virus, nấm và ký sinh trùng phát triển mạnh, trong khi hệ miễn dịch của vật nuôi lại suy yếu do stress môi trường.

Ngoài ra, trong thời điểm này, tảo trong ao nuôi có thể phát triển không kiểm soát, dẫn đến hiện tượng tảo tàn gây thiếu oxy và làm nước ao nhanh chóng bị ô nhiễm. Những thay đổi đột ngột về chất lượng nước khiến vật nuôi như cá, tôm, cua... dễ mắc các bệnh nguy hiểm, điển hình như: bệnh gan tụy ở tôm, bệnh xuất huyết ở cá tra, bệnh đốm trắng, hoại tử thần kinh, ký sinh trùng trên da và mang cá...

Những loại dịch bệnh thường gặp

Trong thời điểm giao mùa, một số bệnh thường gặp ở thủy sản bao gồm:

Bệnh hoại tử gan tụy cấp (AHPND): Thường xảy ra ở tôm, đặc biệt là tôm sú và tôm thẻ chân trắng. Bệnh do vi khuẩn Vibrio parahaemolyticus gây ra, khiến gan tụy bị phá hủy, tôm bỏ ăn và chết hàng loạt trong thời gian ngắn.

Bệnh đốm trắng (WSSV): Là bệnh do virus gây ra, lây lan rất nhanh và tỉ lệ chết lên đến 100% trong vòng vài ngày. Bệnh xuất hiện phổ biến khi thời tiết thay đổi thất thường.

Bệnh xuất huyết ở cá tra: Do vi khuẩn Aeromonas hydrophila hoặc Edwardsiella ictaluri gây ra, cá có biểu hiện đỏ mình, xuất huyết vây và mang, bụng trương to, gan thận bị tổn thương.

Bệnh nấm, ký sinh trùng ở cá: Các loài như trùng bánh xe, sán lá đơn chủ, giáp xác ký sinh… bám trên da, mang cá gây ngứa, cá nổi đầu, bỏ ăn, giảm tăng trưởng.

Những bệnh này không chỉ gây thiệt hại về mặt sản lượng mà còn ảnh hưởng đến chi phí điều trị, làm giảm chất lượng sản phẩm và uy tín thương hiệu của người nuôi.

Biện pháp phòng bệnh hiệu quả trong thời điểm giao mùa

Phòng bệnh hơn chữa bệnh là nguyên tắc quan trọng nhất trong nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là trong thời điểm giao mùa đầy rủi ro. Một số biện pháp cần thực hiện gồm:

Quản lý chất lượng nước

Thường xuyên kiểm tra các chỉ tiêu môi trường như pH, nhiệt độ, độ mặn, oxy hòa tan, NH₃, NO₂… để phát hiện sớm dấu hiệu bất thường và xử lý kịp thời.

Thay nước định kỳ, tránh thay nước quá đột ngột. Sử dụng chế phẩm sinh học để xử lý đáy ao và ổn định chất lượng nước.

Hạn chế cho ăn vào những ngày thời tiết bất lợi (mưa lớn, nắng gắt, gió mùa).

Tăng cường sức đề kháng cho vật nuôi

Sử dụng thức ăn chất lượng cao, bổ sung vitamin C, E, khoáng chất và men tiêu hóa để tăng cường hệ miễn dịch.

Không để vật nuôi bị stress kéo dài. Tránh mật độ nuôi quá dày và không gây sốc môi trường khi thao tác.

Thực hiện quy trình nuôi an toàn sinh học

Đảm bảo nguồn giống sạch bệnh, rõ ràng nguồn gốc.

Vệ sinh ao nuôi, dụng cụ nuôi và khu vực xung quanh trước và trong vụ nuôi.

Hạn chế người và động vật lạ vào khu vực nuôi để tránh mang mầm bệnh từ bên ngoài vào.

Chủ động theo dõi và xử lý dịch bệnh

Quan sát vật nuôi hàng ngày để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường như bỏ ăn, nổi đầu, bơi lờ đờ, đổi màu sắc,…

Khi nghi ngờ có dịch bệnh, cần lấy mẫu xét nghiệm tại các cơ sở chuyên môn để xác định tác nhân gây bệnh, từ đó có phác đồ điều trị phù hợp.

Báo cáo kịp thời với cơ quan thú y thủy sản địa phương để phối hợp khoanh vùng và xử lý.

Dịch bệnh trong nuôi trồng thủy sản thời điểm giao mùa là mối nguy hiểm hiện hữu mà người nuôi cần hết sức cảnh giác. Việc nâng cao nhận thức, áp dụng đồng bộ các biện pháp kỹ thuật, chủ động phòng ngừa và kiểm soát dịch bệnh là chìa khóa để bảo vệ thành quả sản xuất, nâng cao hiệu quả kinh tế và đảm bảo phát triển bền vững cho ngành thủy sản. Nhà nước, các cơ quan chuyên môn và người nuôi cần cùng nhau hành động, tăng cường tập huấn, cập nhật kỹ thuật mới và xây dựng các mô hình nuôi an toàn để vượt qua thách thức do thời tiết và dịch bệnh gây ra.

Mây