Thời gian gần đây, các bệnh về gan tụy trên tôm bùng phát mạnh khiến nhiều hộ nuôi "đứng ngồi không yên". Điều đáng nói là ranh giới giữa tôm mới chớm yếu gan và bệnh hoại tử chết sớm rất mong manh.

Nhìn dấu hiệu cho đúng để cứu tôm kịp thời

Nhận diện lá gan tôm khỏe mạnh

Trước khi bắt bệnh, bà con cần biết thế nào là gan tốt. Một lá gan khỏe thường có màu nâu sẫm hoặc nâu đen màu cánh gián, kích thước đầy đặn, to vừa vặn với đầu ngực. Quan trọng nhất là lớp màng bao bọc bên ngoài phải còn nguyên vẹn, sáng bóng. Khi bóc ra và bóp nhẹ, dịch gan có màu vàng nâu đặc trưng, độ mềm vừa phải.

Ba cấp độ bệnh gan thường gặp và cách phân biệt

Tôm sưng gan (Yếu gan): Dấu hiệu nhẹ nhưng cần theo dõi sát

Khối gan sưng to, làm căng phồng vỏ đầu ngực. Màu sắc chuyển sang đỏ nhạt hoặc hơi hồng. Nguyên nhân thường do môi trường xấu hoặc thức ăn mốc làm gan sưng viêm. Lúc này tôm vẫn ăn nhưng yếu. Nếu phát hiện sớm, chỉ cần giảm ăn, thay nước và bổ sung thuốc bổ gan là tôm dễ hồi phục.

Tôm teo gan: Mức độ trung bình – bắt buộc phải can thiệp

Nếu để tình trạng sưng gan kéo dài hoặc bị vi khuẩn Vibrio tấn công, gan tôm sẽ chuyển sang giai đoạn teo nhỏ. Nhìn bằng mắt thường, khối gan co rút lại, có màu đen sẫm nhưng không bóng mà xỉn màu. Đặc điểm nhận dạng rõ nhất là khi dùng tay bóp, gan rất dai, chai cứng như cao su, khó bị dầm nát. Đi kèm với đó là ruột tôm rỗng, không có thức ăn, phân bị đứt khúc và vỏ tôm bị mềm. Lúc này hệ tiêu hóa đã hỏng nặng, việc cứu chữa rất khó khăn.

Hoại tử gan tụy: Mức độ nặng – dễ gây chết hàng loạt

Đây là mức độ nguy hiểm nhất. Gan tôm nhợt nhạt, chuyển sang màu trắng hoặc vàng khè. Khác với gan teo, gan hoại tử khi bóp nhẹ là vỡ nát, nhũn như bùn, chảy nước chứ không còn độ đàn hồi. Các ống gan bị bong tróc, tôm bỏ ăn đột ngột và rớt đáy rất nhanh. Nguyên nhân chính là do vi khuẩn Vibrio có độc lực mạnh phá hủy toàn bộ tế bào gan. Ở giai đoạn này, việc tạt thuốc gần như vô tác dụng, chủ yếu là xử lý môi trường để tránh lây lan sang các ao khác.

Sai lầm khi chỉ "trông mặt bắt hình dong"

Nhiều bà con thấy gan vàng thì sợ hoại tử, thấy đen thì sợ teo. Thực tế màu gan còn phụ thuộc thức ăn và giai đoạn lột vỏ. Tôm mới lột xong gan thường vàng nhạt là hoàn toàn bình thường. Do đó, muốn bắt bệnh chuẩn, bà con phải kết hợp nhìn màu, bóp kiểm tra độ dai/nhũn và quan sát ruột tôm.

Dù có kinh nghiệm lâu năm, việc chỉ dựa vào mắt thường để đoán bệnh vẫn gặp rất nhiều rủi ro thực tế:

- Ánh sáng ao, màu nước làm gan nhìn sai lệch.

- Không phân biệt được do môi trường, do thiếu khoáng hay do vi khuẩn.

- Ao lớn, kiểm vài chục con chưa chắc đại diện cả đàn.

- Phát hiện muộn khi tế bào gan đã hoại tử rồi mới thấy tôm chết rải rác.

Khi nào cần mang tôm đi xét nghiệm?

Để khắc phục những điểm mù của mắt thường, bà con nên gửi mẫu đi kiểm tra ngay khi thấy tôm có dấu hiệu giảm ăn đột ngột không rõ lý do, tôm rớt đáy lai rai dù nước vẫn đẹp, hoặc khi gan có màu sắc lạ mà không phân biệt được là teo hay hoại tử.

Hiện nay, nhiều chủ trại nuôi tôm thường mang mẫu đến các phòng lab gần khu nuôi (ví dụ như các trạm của Farmext LAB tại Mộc Hóa, Năm Căn, Phú Tân…) để soi tươi tế bào gan và đếm mật độ khuẩn Vibrio. Tại Farmext LAB thủ tục cũng đơn giản, khi thả giống, bà con chỉ cần giữ lại một bịch tôm và gửi ngay đến Farmext LAB gần nhất. Điều tuyệt vời là kết quả sẽ được trả về trong vòng 24 giờ, nhanh chóng đến mức bà con có thể bắt tay vào xử lý ngay nếu phát hiện vấn đề.

Có kết quả chính xác trong tay xem nguyên nhân là do môi trường, thiếu khoáng hay vi khuẩn độc lực thì mới có hướng xử lý đúng, tránh tình trạng tạt thuốc bao vây lung tung vừa tốn tiền vừa hại tôm thêm.

Hồng Hà