Sự bùng phát và lây lan của bệnh EHP trong nuôi tôm không chỉ phụ thuộc vào nguồn giống hay quản lý ao nuôi mà còn chịu ảnh hưởng sâu sắc từ các điều kiện môi trường. Những yếu tố môi trường không phù hợp không chỉ làm suy giảm sức đề kháng của tôm mà còn tạo điều kiện lý tưởng cho EHP tồn tại và phát triển mạnh mẽ. Việc hiểu rõ các yếu tố này là chìa khóa để người nuôi tôm có thể kiểm soát và giảm thiểu thiệt hại do bệnh EHP gây ra.

Chất hữu cơ tích tụ trong ao nuôi

Môi trường ao nuôi giàu chất hữu cơ là một trong những điều kiện quan trọng thúc đẩy sự phát triển của mầm bệnh EHP.

Nguồn gốc chất hữu cơ

Chất hữu cơ trong ao nuôi chủ yếu đến từ thức ăn dư thừa, phân tôm, xác tảo chết, và các chất thải tích tụ từ các vụ nuôi trước. Khi lượng chất hữu cơ này không được xử lý kịp thời, nó sẽ phân hủy và tạo ra môi trường giàu dinh dưỡng, thuận lợi cho sự phát triển của vi sinh vật, bao gồm cả EHP.

Sự phân hủy chất hữu cơ làm tăng mức độ ô nhiễm đáy ao và nồng độ khí độc như amonia (NH₃) và hydrogen sulfide (H₂S). Các khí độc này làm suy yếu sức khỏe tôm, giảm khả năng đề kháng, và tăng nguy cơ nhiễm EHP.

Chất lượng nước không ổn định

Chất lượng nước là yếu tố sống còn trong nuôi tôm, và sự mất cân bằng các thông số nước là nguyên nhân quan trọng dẫn đến sự bùng phát bệnh EHP.

Độ pH thay đổi lớn

Sự dao động lớn về độ pH, đặc biệt vào ban ngày và ban đêm, gây căng thẳng cho tôm và làm giảm chức năng miễn dịch. Điều này khiến tôm dễ bị nhiễm các mầm bệnh cơ hội như EHP.

Độ kiềm thấp

Độ kiềm dưới mức tiêu chuẩn (

Hàm lượng oxy hòa tan thấp

Nước thiếu oxy hòa tan (dưới 5 mg/L) làm tôm suy giảm sức khỏe, trong khi đó, EHP có thể phát triển mạnh trong điều kiện kỵ khí tại đáy ao.

Tích lũy bùn đáy ao bẩn

Bùn đáy ao là một yếu tố thường bị bỏ qua nhưng lại đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự tồn tại và phát triển của EHP.

Đặc điểm bùn đáy

Bùn tích tụ từ các vụ nuôi trước thường chứa mầm bệnh, bào tử EHP và các hợp chất hữu cơ phân hủy. Bào tử EHP có khả năng bám chặt vào các hạt bùn và tồn tại lâu dài, kể cả trong điều kiện khô ráo.

Môi trường kỵ khí

Trong lớp bùn đáy, môi trường kỵ khí với nồng độ H₂S cao không chỉ gây độc cho tôm mà còn tạo điều kiện lý tưởng để bào tử EHP phát triển.

Sự phát triển quá mức của tảo

Tảo đóng vai trò quan trọng trong cân bằng sinh thái ao nuôi, nhưng sự phát triển quá mức (hiện tượng nở hoa tảo) lại là một yếu tố rủi ro lớn đối với bệnh EHP.

Hậu quả của tảo nở hoa

Khi tảo phát triển vượt mức, chúng cạnh tranh oxy vào ban đêm và làm suy giảm oxy hòa tan trong nước. Tôm sống trong điều kiện này sẽ bị căng thẳng và dễ bị nhiễm bệnh hơn.

Tảo chết và phân hủy

Khi tảo chết đi, quá trình phân hủy tiêu thụ lượng lớn oxy và giải phóng các chất độc như NH₃ và NO₂. Những hợp chất này không chỉ làm giảm chất lượng nước mà còn tạo điều kiện cho mầm bệnh EHP tồn tại và phát triển.

Độ mặn cao hoặc dao động lớn

Độ mặn của nước là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và sức đề kháng của tôm.

Độ mặn cao (>25 ppt):

Trong điều kiện độ mặn cao, áp lực thẩm thấu trên cơ thể tôm tăng lên, khiến chúng dễ bị căng thẳng và tổn thương gan tụy – cơ quan mà EHP tấn công trực tiếp.

Sự thay đổi đột ngột

Sự thay đổi độ mặn lớn, đặc biệt sau những trận mưa lớn hoặc bơm nước biển vào ao, khiến tôm mất cân bằng thẩm thấu và giảm khả năng đề kháng. Đây là cơ hội để EHP bùng phát.

Mật độ nuôi quá cao

Mật độ nuôi cao không chỉ tăng áp lực lên môi trường mà còn làm tăng khả năng lây lan của EHP.

Căng thẳng do không gian hạn chế

Tôm nuôi với mật độ cao thường phải cạnh tranh thức ăn và oxy, dẫn đến căng thẳng và suy giảm sức đề kháng.

Tăng khả năng lây nhiễm

Trong điều kiện mật độ cao, sự tiếp xúc giữa các cá thể tăng lên, làm tăng nguy cơ lây lan EHP qua phân hoặc nước.

Sử dụng nước không được xử lý kỹ

Nguồn nước ao nuôi không được xử lý hoặc sử dụng lại từ các ao nuôi cũ là một trong những nguyên nhân chính khiến bào tử EHP tiếp tục tồn tại và lây lan.

Nước nhiễm mầm bệnh

Bào tử EHP có khả năng tồn tại lâu trong nước, ngay cả khi các thông số nước đạt tiêu chuẩn thông thường.

Lây nhiễm qua hệ thống ao lắng

Nếu hệ thống ao lắng không được thiết kế và quản lý tốt, nguồn nước cấp sẽ trở thành trung gian mang mầm bệnh vào ao nuôi chính.

Giải pháp kiểm soát điều kiện môi trường

Để hạn chế sự phát triển của EHP, người nuôi cần tập trung cải thiện và kiểm soát các yếu tố môi trường:

Quản lý chất hữu cơ

Thu gom và xử lý chất thải đáy ao định kỳ.

Sử dụng chế phẩm sinh học để giảm tích lũy chất hữu cơ

Duy trì chất lượng nước ổn định

Theo dõi và điều chỉnh pH, oxy hòa tan, và độ kiềm ở mức phù hợp.

Bổ sung vi sinh để cải thiện chất lượng nước.

Kiểm soát tảo

Duy trì mật độ tảo ổn định, tránh hiện tượng nở hoa tảo.

Loại bỏ tảo chết ngay khi phát hiện để tránh ô nhiễm.

Cải tạo ao bài bản

Phơi đáy ao kỹ và bón vôi để tiêu diệt bào tử EHP.

Sử dụng nước sạch, được xử lý kỹ trước khi đưa vào ao nuôi.

Giảm mật độ nuôi

Điều chỉnh mật độ nuôi ở mức phù hợp để giảm áp lực lên môi trường.

Điều kiện môi trường đóng vai trò then chốt trong sự phát triển và lây lan của EHP. Chất hữu cơ tích tụ, nước ao không ổn định, và mật độ nuôi cao là những yếu tố chính thúc đẩy bệnh. Bằng cách quản lý môi trường ao nuôi một cách hiệu quả, người nuôi có thể giảm thiểu nguy cơ và xây dựng một mô hình nuôi tôm bền vững hơn.

PDT