Giai đoạn thu hoạch tưởng dễ mà không dễ, ngoài việc chọn đúng thời điểm, chuẩn bị sẵn công cụ, nhân lực… thì một bước quan trọng mà nhiều bà con còn chưa chú ý đúng mức, đó là ngưng cho tôm ăn trước khi thu hoạch. Theo khuyến cáo từ nhiều kỹ sư thủy sản, việc ngừng cho ăn khoảng 4 – 6 tiếng trước khi kéo lưới là rất cần thiết để đảm bảo chất lượng tôm sau thu hoạch. Vậy cụ thể lý do là gì?

Cảm quan thương phẩm – “Bề ngoài quyết định giá trị”

Một trong những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến giá bán của tôm sau thu hoạch chính là cảm quan – tức là hình thức bên ngoài và trạng thái tôm. Khi tôm được thu hoạch ngay sau khi vừa ăn no, trong đường ruột vẫn còn thức ăn chưa tiêu hóa hết. Điều này làm bụng tôm phình ra, thân nhìn không thanh thoát, màu sắc lờ nhờ và vỏ dễ bị xỉn. Các thương lái, nhà máy chế biến hoặc đối tác xuất khẩu đều có tiêu chuẩn rất rõ ràng về ngoại hình tôm: ruột sạch, vỏ sáng, màu đồng đều, không bị đen hay trầy xước.

Không chỉ vậy, khi tôm chứa nhiều thức ăn trong ruột, khối lượng này được tính là trọng lượng giả, bởi sau khi tôm chết, thức ăn sẽ tiêu biến theo phân hoặc dịch ruột, khiến khối lượng tôm sụt giảm nhanh. Vì lý do đó, các đơn vị thu mua thường trừ hao ký – tức là trừ bớt trọng lượng thực tế xuống 5–10% nếu phát hiện tôm chưa được làm sạch ruột đúng cách. Đây là tổn thất không hề nhỏ, đặc biệt với những hộ thu hoạch số lượng lớn.

Chất lượng thịt – Quyết định bởi đường ruột và trạng thái sinh lý

Khi đường ruột của tôm chứa đầy thức ăn, quá trình tiêu hóa diễn ra mạnh, kết hợp với việc tôm bị kéo lên bờ đột ngột sẽ gây stress sinh lý cao. Hệ quả là thịt tôm trở nên nhão, kém săn chắc, dễ bị bở hoặc có mùi hôi khi chế biến. Trong các lô tôm đạt chuẩn xuất khẩu, chỉ cần phát hiện vài mẫu có thịt kém chất lượng, cả lô hàng có thể bị từ chối hoặc yêu cầu giảm giá.

Việc ngưng cho ăn giúp ruột tôm sạch, quá trình chuyển hóa nội sinh giảm xuống, giúp tôm ổn định sinh lý và giữ trạng thái tự nhiên tốt hơn. Tôm sau khi được xử lý đúng kỹ thuật thường có thịt chắc, vị ngọt, độ dai cao và không có mùi lạ – điều kiện lý tưởng cho chế biến đông lạnh hoặc hấp chín.

Giảm tiêu hao oxy – Tối ưu cho vận chuyển và bảo quản

Một điểm ít được chú ý là tôm đang trong quá trình tiêu hóa cần rất nhiều oxy để duy trì hoạt động chuyển hóa. Nếu thu hoạch khi tôm vừa ăn no, nhu cầu oxy trong cơ thể sẽ tăng cao. Trong điều kiện vận chuyển bằng túi oxy, bồn nước hoặc xe lạnh, tôm sẽ nhanh chóng tiêu hao lượng oxy có sẵn, dẫn đến ngạt, chết hoặc yếu đi trước khi đến nơi tiêu thụ.

Ngưng cho ăn trước khi thu hoạch sẽ giúp giảm mạnh hoạt động trao đổi chất, đồng thời giúp tôm ít tiêu hao năng lượng, ít thải phân, ít làm ô nhiễm môi trường bảo quản. Nhờ đó, tôm giữ được sức sống lâu hơn, tỷ lệ hao hụt sau thu hoạch giảm rõ rệt, nhất là khi phải vận chuyển xa hoặc xuất khẩu.

Hạn chế tiếp xúc với đáy ao – Tránh tôm nhiễm khí độc

Một sai lầm phổ biến của bà con là ngưng cho ăn quá sớm hoặc để tôm đói trong thời gian dài. Khi đói, tôm sẽ có xu hướng lặn xuống đáy ao tìm kiếm thức ăn tự nhiên, bao gồm mùn bã, xác tảo, chất hữu cơ phân hủy – nơi thường tích tụ nhiều khí độc như amoniac (NH₃), hydrogen sulfide (H₂S), hoặc nitrit (NO₂⁻). Việc tiếp xúc lâu với đáy ao dễ khiến tôm nhiễm độc nhẹ, đen đầu ngực, thậm chí tổn thương mang – các lỗi thường bị từ chối bởi thị trường xuất khẩu.

Tôm bị nhiễm độc hoặc tiếp xúc đáy nhiều thường dễ yếu, mất màu vỏ, khó bảo quản, và khả năng sống sót sau khi thu hoạch cũng giảm mạnh. Do đó, việc tính toán thời gian ngưng cho ăn hợp lý chính là cách để kiểm soát không để tôm bị đói quá, tránh rủi ro lặn đáy và giữ được chất lượng đồng đều trong cả đàn.

Thời gian ngưng cho ăn lý tưởng: từ 6 – 12 tiếng

Tùy vào loại thức ăn, kích cỡ tôm và điều kiện ao nuôi, nhưng theo kinh nghiệm của nhiều kỹ sư thủy sản, khoảng thời gian “vàng” để ngưng cho ăn trước khi thu hoạch là từ 6 – 12 tiếng. Đây là khoảng đủ để tôm tiêu hóa gần hết thức ăn trong ruột, nhưng chưa bị đói đến mức lặn xuống đáy tìm thức ăn.

Với những hộ nuôi sử dụng thức ăn công nghiệp dễ tiêu, 6 – 8 tiếng là phù hợp. Nếu dùng thức ăn thô, độ tiêu hóa thấp (ví dụ như cám gạo, cá tạp), thời gian nên kéo dài đến 10 – 12 tiếng để đảm bảo ruột sạch hoàn toàn. Trong thời gian này, bà con cần giữ chất lượng nước ổn định, không gây sốc môi trường, và không được quấy động ao để tôm ít di chuyển.

Một vài lưu ý giúp thu hoạch tôm hiệu quả hơn

Bên cạnh việc ngưng cho ăn, bà con cũng cần chú ý thêm một vài yếu tố khác để quá trình thu hoạch diễn ra suôn sẻ. Thứ nhất, hãy tránh thu hoạch ngay sau những trận mưa lớn hoặc thời điểm nhiệt độ thay đổi đột ngột, vì tôm dễ bị sốc môi trường. Thứ hai, nên kiểm tra chất lượng nước ao như pH, oxy hòa tan, nhiệt độ và độ mặn trước khi quyết định kéo lưới.

Ngoài ra, việc chuẩn bị sẵn sàng các phương tiện thu hoạch, hệ thống ướp lạnh và phương án vận chuyển cũng rất quan trọng để đảm bảo tôm không bị phơi nắng lâu trên bờ, làm giảm chất lượng sau khi lên ao. Bà con cũng có thể cân nhắc thu hoạch vào sáng sớm hoặc chiều mát – thời điểm lý tưởng để hạn chế tác động tiêu cực từ thời tiết.

Việc ngưng cho tôm ăn trước khi thu hoạch không phải là “thủ thuật” mà là một bước kỹ thuật quan trọng. Nếu bà con áp dụng đúng cách – không sớm quá, không muộn quá – thì sẽ giúp nâng cao chất lượng tôm, giảm hao hụt, bán được giá hơn.