Các mối đe dọa từ dịch bệnh vẫn luôn rình rập và là nguyên nhân hàng đầu gây thiệt hại về năng suất và kinh tế cho người nuôi. Một trong những căn bệnh mới nổi gần đây, đang gây hoang mang và tổn thất nghiêm trọng là bệnh TDP – viết tắt của Translucent Post-larvae Disease, còn được gọi là bệnh “tôm thủy tinh”.

Bệnh TDP là gì?

TDP lần đầu tiên được báo cáo ở Trung Quốc năm 2020, sau đó lan rộng nhanh chóng ra các vùng nuôi tôm lớn tại châu Á như Thái Lan, Ấn Độ và Việt Nam. Theo các nhà chuyên môn, TDP hiện vẫn là một bệnh bí ẩn do cơ chế gây bệnh chưa được xác định rõ ràng hoàn toàn. Tuy nhiên, các dấu hiệu lâm sàng, tác nhân khả nghi, cùng các biện pháp phòng trị đã phần nào được ghi nhận từ thực tế nuôi.

TDP là một hội chứng bệnh lý nguy hiểm, xuất hiện chủ yếu ở giai đoạn hậu ấu trùng (post-larvae - PL) của tôm thẻ chân trắng, tức từ PL1 đến PL15. Tên gọi "Translucent Post-larvae Disease" xuất phát từ biểu hiện đặc trưng của tôm bị bệnh: cơ thể trở nên trong suốt hoặc mờ đục như thủy tinh, nhìn rõ nội tạng bên trong.

Không giống các bệnh phổ biến như EMS (hội chứng hoại tử gan tụy cấp), phân trắng hay đốm trắng, TDP có tốc độ lây lan rất nhanh và tỷ lệ tử vong cao (từ 40% đến 100% chỉ trong 1–2 ngày nếu không kiểm soát tốt). Đặc biệt, bệnh này thường xuất hiện trong giai đoạn ương giống, khiến người nuôi phải đối mặt với rủi ro lớn ngay từ bước đầu của quy trình sản xuất.

Tác nhân gây bệnh TDP

Cho đến nay, chưa xác định chính xác duy nhất một tác nhân gây ra bệnh TDP, nhưng nhiều nghiên cứu và khảo sát thực tế cho thấy có ba nhóm tác nhân chính có liên quan:

Vi khuẩn Vibrio spp.

Vibrio parahaemolyticus và Vibrio harveyi là hai chủng vi khuẩn được phát hiện phổ biến trên mẫu tôm bệnh TDP.

Các chủng này có độc lực cao và khả năng gây hoại tử tế bào, dẫn đến rối loạn chức năng gan tụy, ruột, từ đó ảnh hưởng đến màu sắc và tính trong của cơ thể tôm.

Virus Baishivirus

Một loại virus RNA mới được xác định ở Trung Quốc, có khả năng gây bệnh TDP khi được tiêm vào tôm khỏe mạnh trong các thử nghiệm.

Virus có khả năng làm thoái hóa tế bào, khiến cơ thể tôm mất sắc tố và trở nên trong suốt.

Yếu tố môi trường và tương tác đa nhân tố

Một số ý kiến cho rằng TDP không chỉ do vi khuẩn hay virus riêng lẻ, mà còn là kết quả của tương tác giữa môi trường bất lợi – vi sinh vật gây bệnh – cơ địa tôm yếu.

Triệu chứng điển hình của bệnh TDP

Người nuôi có thể phát hiện sớm bệnh TDP dựa vào các biểu hiện lâm sàng rõ rệt như:

Cơ thể trong suốt hoặc mờ đục, đặc biệt là vùng bụng, cơ đuôi.

Gan tụy nhạt màu, nhỏ lại, mất sắc tố rõ rệt.

Đường ruột rỗng, không có thức ăn, tôm không bắt mồi.

Tôm yếu, phản xạ kém, nổi lập lờ trên mặt nước hoặc bơi lờ đờ dưới đáy.

Tỷ lệ chết tăng đột biến từ PL3 – PL7, có thể lên tới 90–100% trong 48 giờ nếu không phát hiện và xử lý kịp thời.

Các dấu hiệu này cần được phân biệt rõ với các bệnh khác như hội chứng EMS hay phân trắng để có biện pháp can thiệp phù hợp.

Các nguyên nhân và điều kiện thúc đẩy bệnh TDP bùng phát

Dưới đây là những yếu tố nguy cơ thường liên quan đến sự xuất hiện của TDP trong ao nuôi hoặc bể ương giống:

Thời tiết biến động mạnh (nhiệt độ chênh lệch giữa ngày và đêm cao).

Mật độ thả giống quá dày, gây stress và cạnh tranh dinh dưỡng.

Chất lượng con giống kém, mang mầm bệnh tiềm ẩn.

Quản lý môi trường yếu kém: pH, độ kiềm dao động mạnh, khí độc (NH₃, H₂S) tích tụ nhiều.

Cho ăn dư thừa, gây ô nhiễm đáy, làm tăng mật độ vi khuẩn gây bệnh.

Thiếu vi sinh vật có lợi, mất cân bằng hệ vi sinh trong nước và đường ruột.

Phòng ngừa bệnh TDP – Nguyên tắc “3 sạch”

Để kiểm soát hiệu quả bệnh TDP, người nuôi cần áp dụng nguyên tắc 3 sạch:

Giống sạch bệnh

Lựa chọn tôm giống đã qua kiểm tra PCR, không mang mầm bệnh Vibrio spp. hay virus nguy hiểm.

Nên chọn giống từ các trại có quy trình SPF (Specific Pathogen Free) rõ ràng.

Nước sạch

Trước khi đưa vào hệ thống ương hoặc ao nuôi, nước cần được xử lý kỹ: lắng – diệt khuẩn – bổ sung vi sinh.

Kiểm soát tốt các chỉ tiêu: pH (7.8–8.2), kiềm (100–140 ppm), nhiệt độ (28–30°C), NO₂ < 0.1 mg/L.

Đáy ao sạch

Hạn chế phân và thức ăn dư đọng đáy.

Định kỳ sử dụng vi sinh vật có lợi để cạnh tranh với vi khuẩn gây hại.

Biện pháp xử lý khi phát hiện bệnh

Khi nghi ngờ hoặc phát hiện dấu hiệu bệnh TDP, cần thực hiện ngay lập tức các bước sau:

Cách ly và hạn chế lây lan: Dừng cấp nước, hạn chế người và vật tư di chuyển giữa các ao.

Thu tôm bệnh: Vớt tôm chết mỗi ngày, tiêu hủy đúng quy định.

Khử trùng nước và thiết bị: Dùng iodine, chlorine hoặc các sản phẩm chuyên biệt.

Bổ sung dinh dưỡng – tăng đề kháng:

- Vitamin C, E, A.

- Khoáng vi lượng (Ca, Mg, Zn).

- Các loại men tiêu hóa và vi sinh đường ruột.

Giảm mật độ và điều chỉnh thức ăn: Hạn chế cho ăn 1–2 ngày để ổn định tiêu hóa.

TDP là một bệnh nguy hiểm, có khả năng gây chết hàng loạt ở giai đoạn hậu ấu trùng tôm thẻ chân trắng. Việc phát hiện sớm, hiểu rõ nguyên nhân và thực hiện các biện pháp phòng trị kịp thời là chìa khóa để giảm thiểu thiệt hại. Người nuôi nên đầu tư vào con giống chất lượng, kiểm soát môi trường tốt, kết hợp sử dụng vi sinh vật có lợi và sản phẩm hỗ trợ tăng đề kháng, từ đó xây dựng mô hình nuôi tôm an toàn – bền vững – hiệu quả trong dài hạn.